Brugsche Vrije en zijn heerlijkheden

Het Brugsche Vrije was oorspronkelijk de kasselrij Brugge (de grootste kasselrij van Vlaanderen). Andere kasselrijen waren bv. kasselrij Kortrijk, Oudenaarde, Ieper, (ook Zaal van Ieper genoemd), Veurne (ook Veurne-Ambacht genoemd), Gent (ook Oudburg van Gent genoemd), Land van Waas, de Vier Ambachten, het Land van Dendermonde en in N.-Fr.: kasselrijen St.-Winnoksbergen, Kassel, Belle, Waasten en Broekburg (Bourgbourg), Rijsel, Douai, Orchies, ...
Het gebied van het Brugsche Vrije werd begrensd in het noorden door de Noordzee, in het westen door de IJzer, in het oosten door de Westerschelde tot in de buurt van Biervliet en Terneuzen. In het zuiden liep de grens van daar tot de IJzer. In 1127 werd Brugge afgesplitst van de kasselrij.
Vrijlaet is synoniem voor poorter van het Brugsche Vrije.

I. Het Platteland of het echte Vrije

(rechtstreeks beheerd door schepenen van het Brugsche Vrije), vooral in de Polderstreek. Het bestaat uit 3 kwartieren sedert de 14de eeuw.


1. OOSTVRIJE:

   Ten oosten van het Zwin en ten westen van de Westerschelde.
   
   • Ambachten: Oostburg, Aardenburg, Ijzendijke en Moerkerke. In 1648, na de Vrede van Munster in Westfalen, gaat het grootste deel over naar Noord Nederland en komt onder het Vrije van Sluis. Alleen de parochies St.-Margriete, St.-Jan-in-Eremo, ambacht IJzendijke en ambacht Moerkerke met de parochies Moerkerke en St.-Katerine-bij-Damme( bevond zich net buiten Damme, in de richting van Vivenkapelle. De Katharinakerk werd in de 13e eeuw gebouwd en in 1578 door de geuzen verwoest. Het enige wat nu nog overblijft van deze parochie is de hoeve Bonem) bleven onder Brugsche Vrije.
     

2. NOORDVRIJE:

   Tussen Blankenbergse dijk (Brugge-Uitkerke) en de westdijk van de watering van Blankenberge (weg Oudenburg-Bredene).
   
   • Ambachten Oostkerke (Oostkerke, Westkapelle, Lapscheure, St.-Anna-ten-Vrijen).
     
   • Ambacht Dudzele (Dudzele en Koolkerke).
     
   • Ambacht Lissewege (Lissewege, Ramskapelle, Heist en Knokke).
     
   • Ambacht Uitkerke (Uitkerke, St.-Jan-op-de-Dijk).
     
   • Ambacht Zuienkerke (Zuienkerke, Meetkerke, St.-Pieter-op-de_Dijk).
     
   • Ambacht Vincx (Houtave, Nieuwmunster, Vlissegem en Klemskerke).
     

3. WESTVRIJE:

   Tussen de Ijzer en dijk Oudenburg-Bredene.
   
   • 's Heer Woutermansambacht (Oudenburghoek, Bredene, Zandvoorde, Mariakerke).
     
   • Camelincxambacht (Stene, Leffinge, Sijpe, Snaaskerke, Middelkerke, Mannekensvere, St.-Pieterskapelle, Zevekote, Wilskerke, Westende).
     
   • Vladslo Ambacht (Vladslo, Beerst, Keiem, Leke, Schore).
     
   • Woumenambacht (Woumen, Klerken, Zarren, Handzame).
     
   • Koekelare Ambacht (Koekelare, Bovekerke, Ichtegem, Eernegem).
     
   • Aartrijke Ambacht (Aartrijke, Zedelgem, Loppem).
     
   • Gistel Ambacht (Gistel-buiten, Westkerke, Roksem, Moere, Zande, Bekegem, Ettelgem).
     
   • Straten Ambacht (Zerkegem, Jabbeke, Snellegem, Stalhille, Varsenare, Sint-Andries-west).
     





II. Heerlijkheden

(die met het Brugsche Vrije samengingen en veel ouder waren).


1. Appendante:

   Deels onafhankelijk, eigen schepenbank, bij moeilijkheden raad bij schepenbank te Brugge.
   
   • Ardooie en Aishove.
     
   • ten Berge (St.-Joris-ten-Distel).
     
   • Dekenslaten (Ruddervoorde en Loppem, hing af van de deken van St.-Donaas).
   • Erkegem (in Oostkamp).
     
   • Gentbrugge en Steenbrugge (in Bulskampveld te Ruddervoorde, Wingene en Oostkamp).
     
   • Guisen (ook Coutsi) (te Zevekote, Jabbeke, Stalhille, Zande, Houtave en St.-Katerine bij Oostende) (ook een deel in het Ieperse rond Langemark, behoorde niet tot het Brugsche Vrije).
     
   • Hertsberge (te Hertsberge en Ruddervoorde). Vierschaar: danstaverne De Oude Schaere te Ruddervoorde
     
   • De Ambacht en heerlijkhied den Houtschen bestond naast het zuidelijk gedeelte van Loppem nog uit de volgende 3 ondergeschikte heerlijkheden:
     • Nieuwen in Loppem. Vierschaar: restaurant De Swarten Hoop.
     • Buskensambacht in Oostkamp. Vierschaar: Ter Daele (zie foto hiernaast).
     • Jonkersambacht (in Waardamme, Ruddervoorde, Wingene, Zwevezele en Koolskamp) Vierschaar: de voormalige herberg en hoeveDe langhe Haeghe .
   • Het Knesselaersche te Oedelem. Schepenhuis: De Hoorn (foto hiernaast).
   • Lichtervelde.
   • Maldegem (met delen van Adegem en St.-Laureins en bevat ook een deel van Sint-Jan-in-Eremo). Schepenhuis: Dienst van Toerisme.
   • Merkem.
   • Middelburg (graafschap - in Middelburg, Moerkerke en Heile).
   • Nieuwen in Beernem.
   • Nieuwenhove of Roden in Oostkamp.
   • Het Hof in Oostkamp (gevestigd in Het Schaak ), Waardamme, Beernem, Ruddervoorde, Wingene en Zwevezele.
   • Praet (vierschaar: Oud gemeentehuis Oedelem ) en Oedelem.
   • Het Hof te Ruddervoorde.
   • Heerlijkheid en parochie van Sint-Joris-ten-Distel (is de dorpsheerlijkheid en was groter en belangrijker dan de kleinere heerlijkheid van den Berghe te Sint-Joris).
   • Sijsele (in Sijsele, Assebroek, St.-Katerine, St.-Michiels, St.-Baafs, St.-Salvator, St.-Pieter-op-de-Dijk, Koolkerke en St.-Kruis).
   • Tillegem (te St.-Michiels en Loppem).
   • Ursel.
   • De Walschen ende kercke van Beernem.
   • Waterland te Waterland-Oudeman.
   • Wulfshage te Oedelem
   • Wulfsberghe te Ursel
   • Wijnendale:
   • Het Land van Wijnendale onder schepenen van Wijnendale: Torhout buiten, parochie Werken, hoek Ruddervoorde-Zwevezele, hoek Gits-Lichtervelde (vergaderde in de herberg "Het Haantje"), hoek Noord-Over (in Zedelgem, Aartrijke, Ichtegem en Eernegem).
   • Het Ambacht Wijnendale en ondergeschikte heerlijkheden onder hun eigen schepenen.
   • Het Ambacht Kortemark te Kortemark en Handzame.
   • De heerlijkheden Pauschen en Vijverschen in Torhout, Lichtervelde, Gits, Koolskamp, Beveren, Roeselare, Hooglede, Staden, Westrozebeke en Zwevezele vergaderde te Lichtervelde.
   • De heerlijkheden Ogierlande en Kringen in Gits, Torhout, Kortemark, Hooglede, Oostnieuwkerke en Roeselare. Deze twee heerlijkheden hadden elk een eigen bestuur, maar ze hadden dezelfde griffier en rentmeester die ook aangesteld waren voor:
   • De heerlijkheid Hagebroek in Gits, die gewoonlijk samenging met de twee voorgaande.
   • De heerlijkheid Wijkhuize in Beveren, Roeselare, Gits, Lichtervelde en Hooglede.
   • De heerlijkheid Pereboom in Kortemark.
   • De heerlijkheid Edewalle in Kortemark.
   • De heerlijkheid Markhove in Kortemark.
   • De heerlijkheden Beveren en Onlede in Gits, Beveren en Roeselare. Deze heerlijkheden hadden een eigen bestuur, maar ze hingen af van dezelfde heer en hadden dezelfde rentmeester.
   
   

2. Contribuante:

   Volledig onafhankelijk (wel afhankelijk voor belastingen)
   

• Eeklo met delen te Adegem en St.-Laureins.
• Kaprijke met delen te Bassevelde. Schepenhuis: Stadhuis van Kaprijke
• Lembeke met delen te Adegem en St.-Laureins.
• Male in St.-Kruis: Het Schepenhuis Sint-Kruis en het Voormalig stadhuis of 'Hooghe huus' van de heerlijkheid Male.
• Vijve te St.-Kruis-Vijvekapelle
• Het Proossche van St-Donaas te Brugge:
• Binnen de Brugse vesten: 5 belopen of secties, buiten de vesten (noordoost van kerk van St.-Kruis, gronden in 36 parochies ingedeeld in 6 distrikten enz. Bijvoorbeeld grootste deel van Winduine).
• Ook nog proostlanden in kasselrijen St.-Winnoksbergen (in het Frans:Chatellerie de Bergues), Belle en Cassel enz., het Kanunniksche van St.-Donaas.
• Het Kannuninksche van Sint-Donaas: binnen de veste: 7 belopen of secties, buiten de vesten vooral rond kerk van St.-Michiels en van St.-Kruis, buiten Brugge: 8 secties, enz.

Bron: Jos. De Smet: Het Brugsche Vrije en zijn archief. De Vlaamse Stam, 1968, blz. 433 - 444.