Brugse Vrije en zijn Heerlijkheden

Het Landhuis van het Brugse Vrije

Het Landhuis bevond zich eerst aan de westzijde van de Burg, maar verhuisde later naar de oostzijde. In 1525 bouwde het bestuur van het Brugse Vrije een nieuw landhuis op de Burg. In 1722 werden alle gebouwen afgebroken en vervangen door het huidige classicistische, ontworpen door de Amsterdamse architect Jan Verkruys. Van hieruit werd tot 1795 het uitgestrekte platteland rond Brugge bestuurd. Bij de val van het Ancien Régime kwam hier een einde aan en werd het Landhuis van het Vrije gebruikt als gerechtsgebouw tot 1984. Sindsdien is het gebruikt door de stedelijke diensten.

Het Stadsarchief van Brugge is sinds 1988 ondergebracht in de oostelijke vleugel van dit historische gebouw.

De vroegere Assisenzaal biedt nu een aantrekkelijke ruimte waar bezoekers individueel of in groepsverband worden ontvangen. De leeszaal van het archief is ingericht in de 17de-eeuwse kapel van het landhuis. De aangrenzende lokalen, de Vertrekkamer en deWezenkamerzijn in gebruik als bibliotheek en bureaus voor de archivarissen.

Op de plaats van de leeszaal stond er blijkbaar vroeger de herberg 'Den Blinden Ezel' Deze naam leeft nu nog voort als straatnaam.

De monumentale schouw van het Brugse Vrije dateert uit de 16de eeuw en toont de rijkelijke houten beelden van Karel V en zijn grootouders Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië aan de linkerkant en Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië aan de rechterkant. Ze is te bewonderen in de oudeSchepenkamer. Deze kamer is nu als museum toegankelijk, onder de naam 'Renaissancezaal van het Brugse Vrije'.De schouw is van de hand van Lancelot Blondeel, een rasechte West-Vlaming.

Het veelkleurig bijgebouwtje behoort nog bij het landhuis van het Vrije en is een stukje van het vorige landhuis is dat niet is afgebroken toen het nieuwe werd gebouwd in de 18de eeuw.

Wat betreft het wapenschild: het wapenschild met een witte achtergrond en een blauwe streep er door is het wapenschild van het Vrije. De vlag van de stad Brugge wappert er voor omdat het voormalige landhuis nu een gebouw is die gebruikt wordt door de stad Brugge.

Proosdij nu Ambstwoning van de Gouverneur

Proosdij (op de Burg te Brugge)
Nu: Ambtswoning van de Gouverneur van West-Vlaanderen

Appendante Heerlijkheden

Plattelandse Heerlijkheden

Het Brugse Vrije was oorspronkelijk de kasselrij Brugge (de grootste kasselrij van Vlaanderen). Andere kasselrijen waren bv. kasselrij Kortrijk, Oudenaarde, Ieper, (ook Zaal van Ieper genoemd), Veurne (ook Veurne-Ambacht genoemd), Gent (ook Oudburg van Gent genoemd), Land van Waas, de Vier Ambachten, het Land van Dendermonde en in N.-Fr.: kasselrijen St.-Winnoksbergen, Kassel, Belle, Waasten en Broekburg (Bourgbourg), Rijsel, Douai, Orchies, ...

Het gebied van het Brugse Vrije werd begrensd in het noorden door de Noordzee, in het westen door de IJzer, in het oosten door de Westerschelde tot in de buurt van Biervliet en Terneuzen. In het zuiden liep de grens van daar tot de IJzer. In 1127 werd Brugge afgesplitst van de kasselrij.

Vrijlaet is synoniem voor poorter van het Brugse Vrije.

I. I. Het Platteland of het echte Vrije

(rechtstreeks beheerd door schepenen van het Brugse Vrije), vooral in de Polderstreek. Het bestaat uit 3 kwartieren sedert de 14de eeuw.

OOSTVRIJE (Oostkwartier):

Ten oosten van het Zwin en ten westen van de Westerschelde.

Ambachten: Oostburg, Aardenburg, Ijzendijke en Moerkerke. In 1648, na de Vrede van Munster in Westfalen, gaat het grootste deel over naar Noord Nederland en komt onder het Vrije van Sluis. Alleen de parochies St.-Margriete, St.-Jan-in-Eremo, ambacht IJzendijke en ambacht Moerkerke met de parochies Moerkerke en St.-Katerine-bij-Damme bleven onder Brugse Vrij. St.-Katerine-bij-Brugge bevond zich net buiten Damme, in de richting van Vivenkapelle. De kerk werd in de 13e eeuw gebouwd en in 1578 door de geuzen verwoest. Het enige wat nu nog overblijft van deze parochie is de hoeve Bonem.

NOORDVRIJE (Noordkwartier):

Tussen Blankenbergse dijk (Brugge-Uitkerke) en de westdijk van de watering van Blankenberge (weg Oudenburg-Bredene).

Ambachten Oostkerke (Oostkerke, Westkapelle, Lapscheure, St.-Anna-ten-Vrijen).
Ambacht Dudzele (Dudzele en Koolkerke).
Ambacht Lissewege (Lissewege, Ramskapelle, Heist en Knokke).
Ambacht Uitkerke (Uitkerke, St.-Jan-op-de-Dijk).
Ambacht Zuienkerke (Zuienkerke, Meetkerke, St.-Pieter-op-de_Dijk).
Ambacht Vincx (Houtave, Nieuwmunster, Vlissegem en Klemskerke).

Zie ook: Zwin Gevoelsstreek

WESTVRIJE (Westkwartier):

Tussen de Ijzer en dijk Oudenburg-Bredene.

's Heer Woutermansambacht (Oudenburghoek, Bredene, Zandvoorde, Mariakerke).
Camelincxambacht (Stene, Leffinge, Sijpe, Snaaskerke, Middelkerke, Mannekensvere, St.-Pieterskapelle, Zevekote, Wilskerke, Westende).
Vladslo Ambacht (Vladslo, Beerst, Keiem, Leke, Schore).
Woumenambacht (Woumen, Klerken, Zarren, Handzame).
Koekelare Ambacht (Koekelare, Bovekerke, Ichtegem, Eernegem).
Aartrijke Ambacht (Aartrijke, Zedelgem, Loppem).
Gistel Ambacht (Gistel-buiten, Westkerke, Roksem, Moere, Zande, Bekegem, Ettelgem).
Straten Ambacht (Zerkegem, Jabbeke, Snellegem, Stalhille, Varsenare, Sint-Andries-West).

II. Heerlijkheden

(die met het Brugse Vrije samengingen en veel ouder waren).

Appendante:

Deels onafhankelijk, eigen schepenbank, bij moeilijkheden raad bij schepenbank te Brugge.

Ardooie en Aishove.
ten Berge (St.-Joris-ten-Distel).
Dekenslaten (Ruddervoorde en Loppem, hing af van de deken van St.-Donaas).
Erkegem&nbsp(in Oostkamp).
Gentbrugge en Steenbrugge (in Bulskampveld te Ruddervoorde, Wingene en Oostkamp).
Guisen(ook Coutsi) (te Zevekote, Jabbeke, Stalhille, Zande, Houtave en St.-Katerine bij Oostende) (ook een deel in het Ieperse rond Langemark, behoorde niet tot het Brugse Vrije).
Hertsberge (te Hertsberge en Ruddervoorde). Vierschaar: danstaverne De Oude Schaere te Ruddervoorde.
De Ambacht en heerlijkhied den Houtschen bestond naast het zuidelijk gedeelte van Loppem nog uit de volgende 3 ondergeschikte heerlijkheden:
- Nieuwen in Loppem. Vierschaar: restaurant De Swarten Hoop.
- Buskensambacht in Oostkamp. Vierschaar: Ter Daele (zie foto hiernaast).
- Jonkersambacht (in Waardamme, Ruddervoorde, Wingene, Zwevezele en Koolskamp) Vierschaar: de voormalige herberg en hoeve De langhe Haeghe .
Het Knesselaersche te Oedelem. Schepenhuis: De Hoorn (zie foto hiernaast).
Lichtervelde.
Maldegem (met delen van Adegem en St.-Laureins en bevat ook een deel van Sint-Jan-in-Eremo). Schepenhuis: Dienst van Toerisme.
Merkem.
Middelburg (graafschap - in Middelburg, Moerkerke en Heile).
Nieuwen in Beernem.
Nieuwenhove of Roden te Oostkamp.
Het Hof in Oostkamp (gevestigd in ´t Oud Wethuys, Waardamme, Beernem, Ruddervoorde, Wingene en Zwevezele.
Praet (vierschaar: Oud gemeentehuis Oedelem en Oedelem.
Het Hof te Ruddervoorde.
Heerlijkheid en parochie van Sint-Joris-ten-Distel (is de dorpsheerlijkheid en was groter en belangrijker dan de kleinere heerlijkheid van den Berghe te Sint-Joris).
Sijsele (in Sijsele, Assebroek, St.-Katerine, St.-Michiels, St.-Baafs, St.-Salvator, St.-Pieter-op-de-Dijk, Koolkerke en St.-Kruis).
Tillegem (te St.-Michiels en Loppem).
Ursel.
De Walschen en de kercke van Beernem.
Waterland te Waterland-Oudeman.
Wulfshage te Oedelem
Wulfsberghe te Ursel
Wijnendale:

Het Land van Wijnendale onder schepenen van Wijnendale: Torhout buiten, parochie Werken, hoek Ruddervoorde-Zwevezele, hoek Gits-Lichtervelde (vergaderde in de herberg 'Het Haantje'), hoek Noord-Over (in Zedelgem, Aartrijke, Ichtegem en Eernegem).
Het Ambacht Wijnendale en ondergeschikte heerlijkheden onder hun eigen schepenen.
Het Ambacht Kortemark te Kortemark en Handzame.
De heerlijkheden Pauschen en Vijverschen in Torhout, Lichtervelde, Gits, Koolskamp, Beveren, Roeselare, Hooglede, Staden, Westrozebeke en Zwevezele vergaderde te Lichtervelde.
De heerlijkheden Ogierlande en Kringen in Gits, Torhout, Kortemark, Hooglede, Oostnieuwkerke en Roeselare. Deze twee heerlijkheden hadden elk een eigen bestuur, maar ze hadden dezelfde griffier en rentmeester die ook aangesteld waren voor:
De heerlijkheid Hagebroek in Gits, die gewoonlijk samenging met de twee voorgaande.
De heerlijkheid Wijkhuize in Beveren, Roeselare, Gits, Lichtervelde en Hooglede.
De heerlijkheid Pereboom in Kortemark.
De heerlijkheid Edewalle in Kortemark.
De heerlijkheid Markhove in Kortemark.
De heerlijkheden Beveren en Onlede in Gits, Beveren en Roeselare. Deze heerlijkheden hadden een eigen bestuur, maar ze hingen af van dezelfde heer en hadden dezelfde rentmeester.

Contribuante:

Volledig onafhankelijk (wel afhankelijk voor belastingen)

Eeklo met delen te Adegem en St.-Laureins.
Kaprijke met delen te Bassevelde. Schepenhuis: Stadhuis van Kaprijke
Lembeke met delen te Adegem en St.-Laureins.
Male te St.-Kruis: Het Schepenhuis Sint-Kruisen hetVoormalig stadhuis of 'Hooghe huus' van de heerlijkheid Male.
Vijve te St.-Kruis-Vijvekapelle.
Het Proossche van St-Donaas te Brugge:

Binnen de Brugse vesten: 5 belopen of secties, buiten de vesten (noordoost van kerk van St.-Kruis, gronden in 36 parochies ingedeeld in 6 distrikten enz. Bijvoorbeeld grootste deel van Winduine).
Ook nog proostlanden in kasselrijen St.-Winnoksbergen (in het Frans:Chatellerie de Bergues), Belle en Cassel enz., het Kanunniksche van St.-Donaas.
Het Kannuninksche van Sint-Donaas: binnen de veste: 7 belopen of secties, buiten de vesten vooral rond kerk van St.-Michiels en van St.-Kruis, buiten Brugge: 8 secties, enz.

Bron: Jos. De Smet: Het Brugse Vrije en zijn archief. De Vlaamse Stam, 1968, blz. 433 - 444.

Zie ook: Wikipedia: Brugse Vrije

Sint-Kruis: het Grafelijk Slot Male
Voormalig stadhuis of 'Hooghe huus' van de heerlijkheid Male.